Minggu, 29 Agustus 2010

Ngupadi Ibering Cakra ( Dhandhanggula )

Doh ing laku angon iber angin
Nglari sangkan kendrane sang cakra
kang mesat saking wrangkane
Dipalangana sampun
bot pangajab merdi keng siwi
aneng papan kang enggal
adoh king reridhu

Babad alas gya mesanggrah
Aduh wisnu, payungana jangkah mami
ngudi ibering cakra.
======Bumi Tuntang, 2010

Kamis, 26 Agustus 2010

Ngudhar Surasaning Macapat (Dhandhanggula)

Anggegadhang manis kadya gendis
kekidhungan ngagem Dhandhanggula
murih padhang piwulange
njejantur anak putu
tradisi kuna nanging edi
mijil ingkang kapisan
sinom medal banjur
kinanti ing mangsa mudha
kaping catur asmaradhana karonsih
ka-panca dhandhanggula.
===========Kebumen 260810

Dhandhanggula salah satunggaling jenis tembang macapat
  • Saben setunggal padha wonten 10 gatra,
  • guruwilangan saben gatra; 10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8, 12, 7
  • gurulagu                         ;   i, a, e, u, i, a, u ,a ,i, a  
Dhandhanggula saka tembung Dhandhang lan Gula
Dhandhang ngemu teges pengarep-arep.
Gula iku manis/legi.
Pramila akeh ingkang nggunakake Tembang Dhandhanggula kanggo kidung pengarep-arep marang kesaenan ing tembe mburi. Akeh uga wong tuwa sing aweh pitutur marang anak-putu nganggo tembang iki, utawa rengeng-rengeng sinambi nurokake bocah cilik nganggo Dhandhanggula kang isine do'a kanggo keslametane si bocah.

Sebagian maneh ana sing ngotak-atik gatuk tembang iki jare jenenge tembang iki dijupuk saka asmane salah sijining raja Kediri yaiku Prabu Dhandanggendis.
  
Seje maneh pratikelku, (rak yo entuk to, nek aku duwe panemu dhewe?)......
Dakurutake saka tembang-tembang Macapat sing wis kita udhari bareng-bareng kala mben;
  • Sepisan aran Mijil; mijil kuwi metu, netes, mbukake lawang, kawitan, lair. Serasaning mijil kuwi gawe seneng, bungah, wong kang mirengake kadya mapag laire bocah bayi tanpa gelem ngerti tembe mburi bakal kepriye.
  • Kaping pindho Sinom; watake bocah kang esih timur lan duwe semangat gedhe, yen disawang banget edi peni kadya embun aneng pucuke godhong asem wayah esuk.
  • Kaping Tri Kinanti; sinome saya ngrembaka, seneng gegandhengan karo kanca-kancane. Sing jengger miwiti nglirik dhere, ananging uga tasih seneng memitran karo kanca liyane. Padha baut ngangsu kawruh, milah-milah pekerti sajroning urip.
  • Kaping catur Asmaradhana; rasa tresna kang rumasuk raga kudu mulai den-kendaleni. Awit yen ora kebener bisa nemahi bilahi. Tiwas-tiwas kayadene tragedi Pamedharing Sastra Jendra dening Begawan Wisrawa marang Dewi Sukesi (bab iki disinauni liya wektu wae...). Iki gambarane menungsa urip miwiti kudu bisa ngendhaleni antarane daya Cipta, Rasa, lan Karsa.
  • Kaping lima Dhandhanggula; Sawise cocok lan mathuk karo pilihane, wong urip banjur mulai ngrembug pengarep-arep, gegadhangan dina ngarep, diniyati mangun bebrayan kang luwih apik.
  • Kaping enem lan seteruse.....ya sesuk maneh.....!
Dhandhanggula adalah do'a
adalah harapan agar hari esok lebih baik
meski kadang sebuah tangis yang tak terdengar
meski ia adalah duka mendalam yang berbalut manis gula
tetapi dhandhanggula adalah keputusan
demi tidak terputusnya harapan..........

Selasa, 24 Agustus 2010

Ngudar Surasaning Macapat (Asmaradhana)

Sinerat wonten kakawin
ya Pustaka Smaradhana
Pu Darmaja panganggite.
Sanghyang Kama kudu kobong
sinorot soca Siwa
amarga nggoda lelaku
dinaya mubal asmara.
=======Kebumen,250810

Asmaradhana guru-lagu/guru-wilanganipun 8i / 8a / 8e / 8o / 7a / 8u / 8a
Asmaradhana saking tembung 'asmara'(birahi) lan 'dahana'(geni).

Dipuncriyosaken wonten salebeting Kakawin Smaradhana anggitanipun Mpu Darmaja....
awit saking kangene Dewi Uma kelawan Dewa Shiwa, piyambake ngutus Bathara Kama supaya nggugah rasaning asmara Sang Shiwa.
Dewa Shiwa ingkang wektu semono lagi mbangun tapa, ketaman pangaribawane Kamajaya banjur krasa kangen lan kepengin nindhakake saresmi klawan Uma. Nembe wae jugar tapane, sapandurat ngerti Kamajaya kang singidan ora adoh saka kuil. Dheweke banjur ngerti yen mubale asmara mau dudu karepe dhewe ananging saka kadigdayane Kama. Rumangsa diasorake dening Kamajaya, Sang Shiwa muntab kanepsone, lali purwaduksina. Tanpa ngesip warta luwih disik bab pokale Kama kang mangkono mau awit denutus Dewi Uma, dheweke matek aji kawijayan, ana geni murub saking netrane. Bhatara Kama pinandeng sepisan kobong dadi areng.

Kamaratih sambat ngaru-ara njaluk pengadilan. Ngre-repa murih garwane diusadani waluyajati. Sang Shiwa saguh nguripake Kama, nanging nora bisa duwe badan wadhag. Kamajaya namung awujud jiwa lan kudu nglakoni tapa kanthi tumurun Mayapada manggon aneng sanjerone priya.

Kamaratih banget anggone tresna marang Kamajaya. Dheweke njaluk dipapandeng sisan, ugere bisa nyusul dasihe kinasih. Kamaratih uga kelangan badan wadhag lan tumurun Mayapada manggen aneng njerone Wanita.
Nganti tekan jaman samengko, Kamajaya lan Kamaratih bisane ketemu angger ana wong lanang lan wadon padha langen asmara.

Asmaradhana adalah terbakarnya jiwa oleh cinta...
Asmaradhana adalah simponi ketika Kama dan Ratih bertemu dalam persenggamaan...
Asmaradhana adalah keindahan ketika alam pun terdiam karenanya
mega-mega terhenti, memberi hormat atas prosesi sebuah permulaan
adalah peluk mesra dua bulir air yang sekejap dalam pertemuan
adalah.................

Senin, 23 Agustus 2010

Sebuah Catatan yang Terlewat

“Aku sangat mencintaimu, dengan kerinduan yang amat dalam….”

Itulah awal sebuah tulisan di lembar terahir buku catatan matematika milik anak sulungku. Meski kaget, namun aku tersenyum, mencoba memahami bahwa ia yang baru berumur 7th dan kelas 3SD inipun berhak untuk mengenal cinta. Dengan asumsi bahwa coretan-coretan ini adalah caranya berkomunikasi selama menjalani hari-hari menjadi anak pendiam, aku pun melanjutkan membacanya…

“…tetapi, setelah engkau begitu kejam kepada kami, aku tidak mengenalmu lagi. Meskipun kau mencoba mengenalku lagi, berkirim pesan, atau menulis berbaris-baris status dalam Facebookmu…aku akan menganggapmu teman biasa, tidak lebih!”

Aku tidak kaget. Agar tidak gaptech, aku memang sering mengajaknya bermain di warnet. Keherananku semata karena bujang cilikku ini pun telah mengenal patah hati.

“Hai, Tuhan. Jika kau mencoba berkenalan denganku lagi pun… aku akan menganggapmu sebagai teman biasa. Tidak lebih…!” begitu ia mengahiri tulisannya.

Aku bukan hanya kaget. Dadaku bergetar. Lekas aku panggil ia. Demi melihatku membaca coretan di bukunya, bocah kecil itu berhambur memelukku. Menenggelamkan kepalanya di dadaku. Diam. Seolah ia mengerti bahwa tangisnya tidak terwakilkan lagi oleh bergetarnya pita suara. Kuusap rambutnya dengan penuh kasih, meski aku yakin itu tidak cukup.

Perlahan namun pasti, kristal bening di sudut mata ini meleleh. Aku telah keliru menyikapi keadaan kami. Aku telah keliru dengan menganjurkan istri dan dua anakku tabah menjalani apa yang selalu aku katakan sebagai cobaan ini. Ya, meski bagaimanapun kejamnya negeri ini melibas segala kesempatanku bertarung… Meski aku punya seribu keegoisan untuk tidak mengakui bahwa ini sebuah penderitaan… Namun ada sebuah catatan yang aku lewatkan, bahwa kedua anakku adalah juga anak-anak yang berhak merasakan kegembiraan dan bahagia…………
=============Kebumen, bulan kemerdekaan–bulan penuh berkah 2010.

Jumat, 20 Agustus 2010

Ngudar Surasaning Macapat (Kinanti)

Kinanti sekar katelu
gambarane wong a-urip
gegandengan sami kancan
rinonce kadya melati
wiwit tepang raos tresna
kinanti angganda wangi.
====Kebumen, 210810.



Para kadang, ndungkap sekar Macapat Kinanti anggenipun kula lan panjenengan sinau. Kirang langkung mekaten:
  • guru gatrane 6; tegese saben pada (bait) ana 6 gatra (baris)
  • guru wilangane ajeg 8 saben gatrane; tegese saben gatra utawa baris ana 8 suku kata utawa syllable.
  • guru lagune u, i, a, i, a, i ; tegese gatra kapisan kudu dipungkasi nganggo swara (vokal) “u”, gatra kapindho kudu dipungkasi nganggu swara “i” lan sapiturute.
Kinanti wonten ingkang ngartosaken gegonjengan, kekancan, lan ugi wonten ingkang ngartosaken jeneng kembang. Pramila kathah ingkang ngginakaken sekar macapat metrum kinanti punika kagem anggambaraken swasana mesra, langen-driyan, lan edi peni.

Kinanti adalah tembang ke-tiga
Kinanti adalah gambaran manusia remaja dalam hidup
Kinanti adalah persahabatan sejati bagaikan rangkaian melati
Kinanti adalah ia yang memulai kenal cinta
Kinanti keindahan yang mewangi....

Senin, 16 Agustus 2010

Aku-kowe ewuh apa? (SINOM)

Aku-kowe ewuh apa?
(Sinom: Mengeti Kamardikan RI)




Angelingi duk semana
rama-biyung kaki-nini
angetog jiwa lan raga
ngrebut kamardikan RI.
Arine Jumat Legi,
tanggal pitulas Agustus
siji sanga papat lima.
Tekad ambela negari.
Saikine aku-kowe ewuh apa?


===Kebumen, 17 Agustus 2010

Minggu, 15 Agustus 2010

Ngudhar Surasaning Macapat (SINOM)

SINOM

Kaping kalih Sinom wedhar   (8a)
Sih enom asale kaki   (8i)
Ing serat Purwaukara   (8a)
anak rambut dados werdi (8i)
Roning asem kang mudhi  (7i)
ngono ugi datan kleru  (8u)
Sinom ngemu surasa   (7a)
kaya dene bocah cilik   (8i)
nembe ngerti gumebyaring alam dunya (12a)
=========Wonosobo, 15 Agustus 2010

Kadang sutresna Macapat Kakung-Putri, Anem klawan Sepuh....
kala semanten sampun ginaon Mijil. Dene sakpunika, mangga ngundhaki kawruh kanti ngudhar guru-lagu, guru-wilangan, saha watak-wantunipun sekar Macapat metrum Sinom.

Sinom anggadhahi sangang gatra/larik kanti guru-wilangan (pedhotan tembung/suku kata) gatra sepindah dugi sanga ; 8/8/8/8/7/8/7/8/12 lan guru-lagu (dong-dinging swara/vokal wonten ahiring tembung saben gatra); a/i/a/i/i/u/a/i/a.

Sinom kathah ingkang mastani saking tembung "Isih Enom". Wonten serat Purwaukara dipun-artosaken "anak rambut". Wonten ugi ingkang merdi-aken "Godhong asem ingkang tasih enom". Sedaya wau muaranipun manggih makna ingkang kirang-langkung mirip, inggih punika "muda", kados lare ingkang  nembe mangertosi alam dunya. Kabeh kang sinawang tansah edi-peni. Pramila, Sinom katah dipun-ginakaken kangge nggambaraken raos semangat jiwa ingkang taksih timur.

Sinom adalah keindahan di kala fajar tiba
Sinom adalah embun yang menghiasi pucuk-pucuk daun waktu pagi
Sinom adalah berkobarnya semangat Sang Jiwa Petualang menyongsong datangnya tantangan dikala siang.
Sinom adalah ketika raga dibelenggu rasa.........

Sabtu, 14 Agustus 2010

Ngudar Surasaning Macapat (MIJIL)

Para mitra sutresna budaya jawi, kangge nambah gayeng anggenipun kula lan panjenengan tetepangan malih kaliyan Tembang Macapat, kepareng kula badhe sa-jumput urun rembug babagan Tembang Macapat. Kawiwitan saking jenis-jenisipun tembang jawi ingkang kalebet macapat. Ingkang sampun umum, tembang macapat wonten 11 werni. Inggih punika ; Mijil, Sinom, Kinanthi, Asmarandhana, Dhandhanggula, Gambuh, Pangkur, Maskumambang, Durma, Megatruh, lan Pucung.

Sewelas tembang ingkang sampun kasebat wau nggadhahi aturan arupi Guru Lagu lan Guru Wilangan ingkang benten antawis setunggal lan sanesipun. Ugi anggadhahi watak lan suraos ingkang benten-benten. Ing sa-mangke, mangga sami sesarengan ginaon ngudar suraosipun sekar macapat setunggal mbaka setunggal.
 
Mijil : 10i, 6o, 10e, 10i, 6i, 6u.
Pun wiwiti saking sekar mijil
kang ngemu suraos
mula buka kang dadi tegese.
Surasane kabeh ganda wangi
kadya bayi lair.
Mijil iku metu.

Mijil werdinipun "metu". Mijil uga wonten sambung-rapetipun klawan 'Wijil" ingkang sinonim kalih tembung "lawang"; salah setunggaling tetuwuhan ingkang gandanipun wangi.

Mijil adalah awal, ketika manusia memulai kehidupan.
=================Kebumen, ari kaping 14 candra agustus, "Salugune ora ana Kayon Tanpa gelem Ndulu"

Minggu, 08 Agustus 2010

Kanggo Kanca Kinasih (SINOM)

Mitra kang ngungkuli kadang,
yekti Plered namung warih,
manut ingkang dadi wadhah
uga anggenipun ngiling.
Junana nganggo kendhi,
mesti kendhi wujudipun.
Bisa uga dadi muksa,
yen kokiling aneng pasir.
Junna eling ilengana gen ra ilang.



Wrih gunung wetonira.
mulabukanipun wening.
Anut ingkang nggulawentah.
Tetesana ireng mangsi,
dakmeneb bali wening.
Tetesana gula madu,
rumeksane dadi jiwa.
Kang mangkono mesti lami
punbekta dumugining samudralaya.

Plered warih weton arga
saderma manut kang ngiling.
Ugere ginaon sabar
kencana timbul tumuli
rumata kanti asih.
Pangilinge wong kang digung
tetesane ati murka,
banjir bandhang mesti dadi.
Sesantiku eneb eling ilengana.
==========Wonokromo, 9 agustus "Luhuring Tyas Tan kena Dinulu"